Bescherm deelnemers tegen ranzige tv-programma’s

(Dagblad De Limburger - 6 oktober 2006)

Tv-shows als De Gouden Kooi exploiteren de ellende van deelnemers en brengen risico’s met zich mee voor kwetsbare derden, zoals kinderen. Er moeten dringend fatsoensnormen komen voor reality-shows.

Bescherm deelnemers tegen ranzige tv-programma’s

De PvdA wil dat het kabinet onderzoek doet naar de negatieve gevolgen van De Gouden Kooi, de nieuwste realityshow van John de Mols tv-zender Talpa. Talpa’s Gouden Kooi is een luxe landhuis waarin tien deelnemers worden opgesloten. Wie het daar het langst uithoudt, wint de villa en een groot geldbedrag.
Aanleiding voor de zorgen van de PvdA is de manier waarop een van de deelnemers, de 32-jarige Natasia, haar kinderen van 6 en 9 jaar in de eerste aflevering voor onbepaalde tijd thuis achterliet. PvdA-kamerlid Jeroen Dijsselbloem vindt dit ‘emotionele kindermishandeling’ en heeft Kamervragen gesteld. Het Bureau Jeugdzorg Flevoland heeft inmiddels laten weten onderzoek te doen naar de gevolgen van de deelname van de moeder aan het programma.
Nu de belangen van kinderen in het geding zijn vindt men bescherming tegen de mogelijke negatieve psychologische gevolgen die dergelijke programma’s zouden kunnen hebben op zijn plaats. Wij zouden de discussie echter niet daartoe willen beperken. De vraag dringt zich inmiddels op of niet ook volwassen deelnemers aan dergelijke reality-tv programma’s bescherming behoeven tegen de verleidingen waaraan zij worden blootgesteld. Hoe weloverwogen is het besluit van mensen om aan dergelijke programma’s deel te nemen, met name in het licht van de soms erg vette ‘worsten’ die hen worden voorgehouden? Overziet men wel de implicaties van deelname en van het feit dat zeer persoonlijke en intieme zaken soms letterlijk open en bloot op de beeldschermen van talloze kijkers verschijnen? En weegt ‘een minuut roem’ wel op tegen de mogelijke negatieve gevolgen van een tv-optreden in soms weinig verheffende omstandigheden?
Hoe zit het eigenlijk met de verantwoordelijkheden van verschillende betrokkenen? Programmamakers zijn sterk geneigd deze verantwoordelijkheid bij de individuele deelnemers te leggen. Mensen zijn ten slotte, zo wordt geredeneerd, vrij om te kiezen of ze al dan niet aan een programma deelnemen en ze kunnen er ook weer uitstappen als ze het niet meer zien zitten. Niemand wordt toch tegen zijn of haar wil vastgehouden? Onder het motto van zelfbeschikking en autonomie worden individuele deelnemers geacht te weten wat ze doen en waar ze voor kiezen. In deze opvatting rechtvaardigt de instemming van de deelnemer alles: zolang die vrijwillig meedoet is er geen grens aan de ranzigheid.

Maar hoe vrij is die vrijheid eigenlijk? En kan de programmamaker zich zo makkelijk verschuilen achter de liberale gedachte van de individuele zelfbeschikking?
Bij de vermeende keuzevrijheid kunnen een aantal kanttekeningen worden geplaatst. De vrijwilligheid van een keuze komt meer onder druk te staan wanneer grote (potentiële) beloningen in het vooruitzicht worden gesteld. Als men iets héél graag wil – bekend worden via de tv, een prachtig uiterlijk, een groot geldbedrag, een villa – zal dit er makkelijker toe leiden dat minder positieve kanten van de zaak onderbelicht blijven. En naarmate je minder geld te besteden hebt, zal een geldelijke beloning eerder als een middel werken dat de keuzevrijheid beperkt. De pauper in India kiest er weliswaar voor zijn nier te verkopen voor een bedrag van een paar duizend euro, maar moeten we dit een vrije, weloverwogen keuze noemen? En wat als iemand de Gouden Kooi als de enige manier ziet om te ontsnappen aan een bestaan op de rand van - of onder - het minimum?
Zijn er echt geen grenzen aan datgene waar men reality-tv deelnemers aan blootstelt, zo lang ze daarmee instemmen? ‘Vrijheid blijheid’ geldt in ieder geval niet wanneer deelname riekt naar exploitatie van ellende. Genoemde vraag rijst te meer wanneer het gaat om programma’s die onmiddellijk ernstige risico’s met zich mee kunnen brengen voor kwetsbare derden, zoals kinderen. Programmamakers mogen bij dreigende verwaarlozing niet de andere kant opkijken. Doen zij dat wel, dan compromitteren zij zich. Het wordt tijd voor een serieuze discussie over de grenzen van wat nog betamelijk geacht kan worden bij reality-tv.

Dr. Ron Berghmans en Prof. Dr. Guido de Wert zijn verbonden aan de sectie Gezondheidsethiek en Wijsbegeerte van de Universiteit Maastricht