euthanasiepact

Het euthanasiepact

Door Ron Berghmans

Twee eeuwen geleden, op 21 november 1811, pleegden de schrijver Heinrich von Kleist en zijn vriendin Henriette Vogel zelfmoord aan de Berlijnse Wannsee. Nadat ze samen koffie, wijn en rum hadden gedronken, schoot Heinrich Henriette in de borst, alvorens zichzelf in de mond te schieten. Een dergelijke suicide à deux of suïcidepact komt voor, maar is zeldzaam. Het pact tussen Von Kleist en Vogel is ook wel als ‘romantisch’ bestempeld: de ultieme afronding van een liefdesrelatie door samen de dood te kiezen.
En nu is er dan de euthanasie à deux of euthanasiepact. Een Vlaams echtpaar vroeg en kreeg vorige week euthanasie van de behandelend artsen. Anders dan Heinrich von Kleist en Henriette Vogel, die respectievelijk 34 en 31 jaar oud waren en in de bloei van hun leven, waren de Vlaamse partners ouden van dagen: de man 83 en de vrouw 78. Hij leed aan terminale prostaatkanker, en zij was weliswaar niet doodziek, maar had wel last van ouderdomskwalen.
Nederland en België hebben beide euthanasiewetten die in grote lijnen vergelijkbaar zijn. Het Vlaamse echtpaar is voor zover bekend het eerste ‘publieke’ geval van een gemeenschappelijke euthanasie. De Volkskrant kopte dat het geval ‘taboedoorbrekend’ is. De vraag is of dit een precedent is dat (veel) navolging zal gaan krijgen.
Om voor euthanasie in aanmerking te komen zal voldaan moeten zijn aan de zorgvuldigheidseisen die in de wetgeving zijn opgenomen. Het belangrijkst is dat er sprake is van een in vrijheid genomen verzoek en van ondraaglijk en uitzichtloos lijden dat moet samenhangen met een medische aandoening. Bij een euthanasiepact zal voor beide partners vereist zijn dat ze aan die eisen voldoen. Complicerend is dan dat de twee verzoeken onderling samenhangen en elkaar wederzijds kunnen beïnvloeden. Zo zal een belangrijke vraag zijn hoe het besluit om euthanasie te vragen bij beide partners tot stand is gekomen. Zijn beiden weloverwogen en op basis van vrijwilligheid hiertoe gekomen, of is er mogelijk sprake van oneigenlijke beïnvloeding of drang? En kan het vooruitzicht van het wegvallen van de ene partner voor de andere partner tot een zodanige toename van de lijdensdruk leiden dat gesproken kan worden van ondraaglijk lijden?
Bij het Vlaamse echtpaar was de man ongeneeslijk ziek en terminaal. De vrouw had ouderdomskwalen. Daarmee is niet noodzakelijk voldaan aan de eis dat sprake is van een medisch te diagnostiseren aandoening. In een recent rapport heeft de Nederlandse artsenorganisatie KNMG het voorlopige standpunt geformuleerd dat euthanasie ook mogelijk moet zijn bij aftakeling en ouderdomskwalen. Er moet dan sprake zijn van “een conditie die als ziekte of combinatie van ziekten en/of klachten kan worden aangemerkt.” Daarmee wordt een opening geboden voor euthanasie bij hulpvragers met medische problemen die elk op zichzelf genomen niet levensbedreigend of fataal zijn, maar die opgeteld kunnen leiden tot ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dit verschilt van de visie van de Initiatiefgroep Uit Vrije Wil, die pleit voor een regeling van stervenshulp aan ouderen waarin de ervaring van zinloosheid en van een voltooid leven de kern vormt. Daarvoor zou een aanpassing van de wet noodzakelijk zijn. Bovendien zouden artsen hierbij een minder centrale rol gaan spelen.
We kunnen vaststellen dat het euthanasiedebat verre van voltooid is. Behalve discussie over actieve (hulp bij) levensbeëindiging bij mensen met dementie of een psychiatrische stoornis staan de ouderen die ‘klaar met leven’ zijn in het middelpunt van de aandacht. Nu is ook het euthanasiepact in beeld gekomen. Voorlopig zal dit de maatschappelijke gemoederen nog wel even bezighouden. En dat is maar goed ook bij een dergelijk belangwekkend en gevoelig onderwerp dat van levensbelang is.